Προσωπογραφία του François Pouqueville. Λιθογραφία του Louis Dupré. Φωτ.: Travelogues, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Γεννήθηκε στη Νορμανδία το 1770. Εισήλθε σε νεαρή ηλικία στις τάξεις του κλήρου, τον οποίο γρήγορα εγκατέλειψε γοητευμένος από τα κηρύγματα της Γαλλικής Επανάστασης. Σπούδασε ιατρική στο Παρίσι και ακολούθησε τον Ναπολέοντα στην Αίγυπτο ως μέλος της Επιτροπής Επιστημών και Τεχνών. Επιστρέφοντας για λόγους υγείας στη Γαλλία, πιάστηκε από πειρατές τον Νοέμβριο του 1798 και πέρασε δυόμισι χρόνια αιχμάλωτος των Τούρκων, αρχικά στην Πελοπόννησο και στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη. Χάρη στην ιατρική του ιδιότητα απέκτησε σχετική ελευθερία κινήσεων, κάτι που του επέτρεψε να ταξιδέψει στις γύρω περιοχές και να έρθει σε επαφή με το ντόπιο ελληνικό στοιχείο.
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ
Μετά την απελευθέρωσή του επιστρέφει στο Παρίσι και αφιερώνεται στη σύνταξη του πρώτου του έργου, Voyage en Morée, à Constantinople, en Albanie et dans plusieurs autres parties de l’Empire Ottoman. Με τη δημοσίευσή του, το 1805, γίνεται ευρύτατα γνωστός και αναγνωρίζεται ως άριστος γνώστης των ελληνικών πραγμάτων. Ο Ναπολέων τον διορίζει πρόξενό του στα Γιάννενα, όπου θα μείνει για εννιά χρόνια, σώζοντας πολλούς από τη δολοφονική μανία του Αλή Πασά, συχνά με κίνδυνο της ζωής του. Το 1815 μετατίθεται στην Πάτρα, συνοδευόμενος από τον αδελφό του Hugues, που αργότερα θα τον διαδεχθεί στη θέση του προξένου της πόλης. Τον Αύγουστο του 1816 φεύγει οριστικά για το Παρίσι, όπου θα εκδώσει τα έργα του Voyage dans la Grèce το 1820-21 και Histoire de la régénération de la Grèce το 1824, με τα οποία καθιερώνεται ως ο κορυφαίος Γάλλος φιλέλληνας, ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της ελευθερίας των Ελλήνων.
Πέθανε το 1838 στο Παρίσι. Στον τάφο του στο νεκροταφείο του Montparnasse αναγράφεται στα γαλλικά και στα ελληνικά « Par ses écrits il contribua puissamment à rendre aux Grecs asservis leur antique nationalité » «Με τα γραπτά του συνέβαλε αποφασιστικά στο να ανακτήσουν οι υπόδουλοι Έλληνες την αρχαία τους εθνική ταυτότητα»
Εξώφυλλο της 1ης γαλλικής έκδοσης του Voyage en Morée. Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
Ο F.C.H.I. POUQUEVILLE ΚΑΙ η
Καλαμάτα
Στο Voyage en Morée, η Μεσσηνία περιγράφεται ως ανοιχτή χώρα. Στο δρόμο από Ανδρούσα προς Καλαμάτα, ο Pouqueville θαυμάζει την εύφορη γη που είναι σπαρμένη με αμπέλια, οπωροφόρα και δρυς (σ. 441). Την εποχή εκείνη η Καλαμάτα αποτελούνταν από 12 χωριά, με πρώτο το Ασπρόχωμα και αριθμούσε 5.000 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με το εμπόριο (σ. 28). Οι πόλεις του κόλπου της Καλαμάτας (ο Αλμυρός, η Σελίτζα, οι Μαντίνειες, η Παλαιόχωρα) υπακούαν όλες στον Κουτσογληγόρη, Μπέη των Κιτριών (σ. 208-210). Παρατίθενται αριθμητικά στοιχεία για την παραγωγή ελαιολάδου, κρασιού, σταφίδας, σιτηρών, τυροκομικών, λαχανικών, βαμβακιού, μεταξιού κ.ά. συγκριτικά με άλλες πόλεις της Ελλάδας (σ. 13-14 εισ.).
Στο ίδιο έργο, ο Pouqueville δηλώνει ότι οι κάτοικοι της Καλαμάτας είναι πολύ κακοί άνθρωποι. Η φήμη τους είναι τέτοια στον Μοριά που είναι γνωστοί με το όνομα «Mavramatia» Μαυραμάτια—οι άνθρωποι με τα μαύρα μάτια (σ. 28). Με το ίδιο όνομα τους αποκαλεί και στο Voyage de la Grèce: « tant de concessions faites aux Mavrommatia, ou Grecs aux yeux noirs, ne sont pas en effet du hasard » (σ. 49). Σύμφωνα με τον Ζερβή (1991, σ. 4), ο Pouqueville ίσως να υπέπεσε σε λάθος με τον χαρακτηρισμό αυτόν. Αντί δηλαδή να ονομάσει τους Καλαματιανούς «Καλομμάτια» (Grecs aux bons yeux) από τις παλαιότερες αναφορές της πόλης ως Καλομάτα (Χρονικό του Μορέως), από κακή πληροφόρηση τους ονομάζει Μαυρομάτια (Grecs aux yeux noirs).
Απόσπασμα του Voyage en Morée Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
Αναλυτική αναφορά στο «καντόνι» της Καλαμάτας έχουμε και στο Voyage de la Grèce. Η περιοχή περιγράφεται ως πλούσια, με συγκεκριμένες αναφορές στα προϊόντα που παράγει και σε ποσότητες (livre X, chapitre III, σ. 261).
Λίστα με τα παραγόμενα αγροτικά και βιομηχανικά προϊόντα στην Καλαμάτα. Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο)
Ενώ εγκωμιάζεται η γη και αυτά που προσφέρει, για άλλη μια φορά οι Καλαματιανοί αντιμετωπίζονται με κριτική διάθεση. Εμφανίζονται να κάθονται νωχελικά στα εργαστήριά τους, χωρίς να καταδέχονται να ασχοληθούν με τις εμπορικές τους δραστηριότητες. Επισκέπτονται δε τα κτήματά τους μόνο για να επιθεωρήσουν περιφρονητικά τους Μανιάτες που έχουν στη δούλεψή τους για να φροντίζουν τις καλλιέργειες (σ. 259).
Ενδιαφέρουσα αναφορά υπάρχει και στις εμπορικές συναλλαγές που διατηρούσε πάλαι ποτέ η Καλαμάτα με τη Μασσαλία. Κατά τον Pouqueville, τους μήνες Αύγουστο, Σεπτέμβριο και Οκτώβριο υπήρχε εμπορική σύνδεση μεταξύ των δύο λιμανιών για την ανταλλαγή δερμάτων, βαμβακιού, μεταξιού και σπόρων. Ωστόσο, από το 1791 που σταματά η κυριαρχία των Γάλλων στην Ανατολική Μεσόγειο, τα βυρσοδεψεία στις όχθες του Παμίσου καταστράφηκαν και η βιομηχανία της περιοχής εξασθένισε (σ. 260).
Τέλος, ο Pouqueville δεν παραλείπει να επισημάνει τη συμβολή της Μεσσηνίας στην έναρξη της επανάστασης του 1821. Στο 5ο κεφάλαιο του 2ου τόμου του έργου του « Histoire de la régénération de la Grèce » λέει χαρακτηριστικά: «Οι Μανιάτες κηρύττουν την επανάσταση…Ο ηλεκτρικός σπινθήρ κλονίζει αμέσως την Μεσσηνία. Αι Καλάμαι ενώσασαι τα αισθήματα αυτών μετά των της Λακωνίας υψούσι την σημαίαν του Σταυρού. Και άλλα εκεί χωρία ακολουθούσι το παράδειγμα αυτών οι δε εξ Ανδρυσταίνης Τούρκοι, μη δυνάμενοι ν’αντιστώσει καταφεύγουσι οι μεν εις Κορώνη οι δε εις Τριπολιτσάν» (σ. 182).
Απόσπασμα του Histoire de la régénération de la Grèce. Φωτ.: Ανέμη, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών—Πανεπιστήμιο Κρήτης, ψηφιοποιημένο αρχείο
ΠΗΓΕΣ
Pouqueville, F.-C.-H.-L., 1805, Voyage en Morée, à Constantinople, en Albanie et dans plusieurs autres parties de l’Empire ottoman pendant les années 1798, 1799, 1800 et 1801, Tome I-II-III, Paris, Gabon
Pouqueville, F.-C.-H.-L., 1824, Histoire de la régénération de la Grèce, Tome II, Paris, Firmin Didot
Pouqueville, F.-C.-H.-L., 1826, Voyage de la Grèce, Tome 6, Paris, Firmin Didot
Pouqueville, F.-C.-H.-L., 1890, Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης ήτοι η Αναγέννησις της Ελλάδος, (μετ. Ζυγουρά Ξ.), 1890, Αθήνα, Π. Τζελάτου – Γ. Φέξη
TRAVELOGUES-Με το βλέμμα των περιηγητών: Τόποι – Μνημεία – Άνθρωποι, διαθέσιμο στο http://el.travelogues.gr/, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, προσπελάστηκε στις 18 Ιανουαρίου 2018
Wikipedia, λήμμα «François Pouqueville»
Ζερβής, Ν., 1991, «Ο F. C. H. L. Pouqueville και οι Καλαματιανοί» στο Πρακτικά Τοπικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών, Φιλιατρά – Γαργαλιάνοι 24-26/11/1989, Αθήνα, 1991, χ.ε. (ανάτυπο)
Έρευνα—Επιμέλεια—Μετάφραση:
Ειρήνη Κυριακού