ΓΑΛΛΟΙ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ – Abbé Michel Fourmont (Αββάς Μισέλ Φουρμόν): Επιγραφολόγος, ερευνητής ή καταστροφέας;

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Γεννήθηκε στο Herblay στις 28 Σεπτεμβρίου 1690. Δίδασκε την συριακή γλώσσα στο Βασιλικό Κολλέγιο της Γαλλίας (Collège de France) από το 1720 και ήταν μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Επιγραφών και Γραμμάτων (Académie des inscriptions et belles-lettres) από το 1724. Το 1728 περιηγήθηκε την Κωνσταντινούπολη με αποστολή του Λουδοβίκου ΙΕ’. Απεβίωσε στις 5 Φεβρουαρίου 1746. Αδελφός του ήταν ο διαπρεπής σινολόγος Étienne Fourmont (1683-1745).

Όπως εξιστορεί ο Κυριάκος Σιμόπουλος, στις αρχές του 1729, ο Fourmont έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, ως απεσταλμένος του βασιλέως της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΕ’, και εφοδιάσθηκε με φιρμάνι του Σουλτάνου Αχμέτ του Γ’, με το οποίο αποκτούσε το δικαίωμα να ερευνήσει και να μελετήσει όσους αρχαιολογικούς χώρους ήθελε εντός της επικρατείας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ

1728: Πήρε μέρος σε μία εξαιρετικά καλά οργανωμένη αποστολή μαζί με τον Abbé Sévin στην Κωνσταντινούπολη και στην Ελλάδα, έχοντας ως βοηθό σχεδιαστή και τον ανιψιό του Claude-Louis Fourmont.

1732:  Επιστρέφοντας από την αποστολή, ανακοίνωσε τα βασικά επιτεύγματά του σε μια αφήγηση (relation) που δημοσιεύτηκε στις πραγματείες της Ακαδημίας των επιγραφών. Σε αυτόν χρωστάμε το αρχαιότερο γνωστό σχέδιο του Ερεχθείου.

Ο διάσημος αρχαιοδίφης και φιλότεχνος comte de Caylus είναι ο πρώτος που έκανε πολλές φορές χρήση των σχεδίων του Fourmont για να εικονογραφήσει το μνημειακό επτάτομο έργο του. Σύμφωνα με τον Caylus, η καλή φήμη του ανιψιού αντιστάθμιζε το γεγονός ότι ο αββάς δεν κατέγραφε ποτέ τις διαστάσεις των μνημείων που σχεδίαζε.

ΑΜΦΙΒΟΛΙΕΣ ΓΙΑ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑ Ή ΠΛΑΣΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΠΙΓΡΑΦΩΝ

1787 – 1791: Οι πρώτες αμφιβολίες για πλαστότητα ή αυθεντικότητα των επιγραφών δημιουργήθηκαν στον Γάλλο d’Harcanville, ο οποίος εργάστηκε στο Λονδίνο για λογαριασμό του Sir Richard Hamilton, αμέσως δε μετά στον R. Payne Knight. Ο Payne αμφισβητεί επίσημα τη μέθοδο καταγραφής των Λακωνικών επιγραφών.

1797: Ο Γάλλος επιγραφικός Sainte-Croix διερωτάται εάν με τη διαδικασία που ακολούθησε ο Fourmont μπορούσαν να διατηρηθούν οι επιγραφές, ώστε οι νεότεροι να ελέγξουν τη μεταγραφή τους.

1811: Ο Σατωβριάνδρος στο οδοιπορικό του  θεωρεί τον Fourmont φαντασιόπληκτο.

1820: Ο Pouqueville θέλησε να εξακριβώσει προσωπικά τις βάσεις στις οποίες στηριζόταν η διαμάχη για την πλαστότητα των επιγραφών. Έκανε συστηματικό έλεγχο κάθε επίμαχου τοπογραφικού σημείου και αναζήτησε επιγραφικές μαρτυρίες της εποχής του Fourmont. Θεωρεί ότι o Fourmont ήταν ανίκανος ακόμα και για πλαστογραφία επιγραφών, γιατί απλούστατα κάθε άλλο παρά σοφός ήταν. Και τελειώνει επιγραμματικά: «Αλλά και ποιάν άλλη πόλη μπόρεσε να βρει ώστε να καυχηθεί ότι την κατέγραψε (Μαντινεία, Στύμφαλο, Παλλάντιο ή Τεγέα);…»

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΜΑΝΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ;

Το 1797 ο Sainte-Croix δημοσίευσε διστακτικά για πρώτη φορά αποσπάσματα από γράμμα του Fourmont σταλμένο από το Μοναστήρι Βουλκάνο με χρονολογία 21 Φεβρουαρίου 1830, όπου αποκαλύπτει την αποτελεσματική μέθοδο που χρησιμοποίησε για να βγάλει στο φως βαθειά εντοιχισμένες επιγραφές: γκρέμιζε συστηματικά τοίχους και τείχη, αρχαία ή Βυζαντινά, και αφού κατέγραφε το υλικό του, θρυμμάτιζε κυριολεκτικά τις επιγραφές, ώστε να μην μπορεί κανείς νεώτερος να τις αντιγράψει.

Σχετικά με την καταστρεπτική του μανία, έρχονται την εποχή εκείνη να προστεθούν και οι ζωντανές μαρτυρίες Άγγλων περιηγητών που μεταδίδουν τον απόηχο της μανίας αυτής.

Αργότερα για τον Dodwell, ο οποίος ήρθε στο Παρίσι το 1815 και διάβασε τα γράμματα του Fourmont στη βιβλιοθήκη, η εξήγηση της μανίας παίρνει τη χειρότερη δυνατή μορφή. Ο Fourmont κατέστρεφε επιγραφές, όχι γιατί φοβόταν τον ανταγωνισμό με έναν νεώτερο μελετητή, αλλά γιατί στην πραγματικότητα οι επιγραφές που παρουσίαζε ήταν ψεύτικες και γιατί έτρεμε μήπως αποκαλυφθεί ότι δεν είναι παρά ένας κοινός πλαστογράφος στον επιστημονικό τομέα της παλαιογραφίας.

Το πρόβλημα του βανδαλισμού απασχολεί τον Pouqueville το 1820. Κάνοντας έναν σωστό τοπογραφικό έλεγχο με τα δεδομένα του 19^ου αιώνα βγάζει ένα τελειωτικό συμπέρασμα. Όχι, δεν κατέστρεψε τη Σπάρτη όπως ο ίδιος καυχάται. Υπολόγισε την καθημερινή απόδοση που θα είχαν οι πενήντα εργάτες που ο Fourmont λέει ότι χρησιμοποιούσε και τον τρόπο οικοδομής των αρχαίων και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα ήτανε μεθυσμένος και ότι θα ήθελε με κάθε τρόπο να εντυπωσιάσει τους πάτρονές του στη Γαλλία.

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ

Έχουμε τρία βασικά κείμενα που μας πληροφορούν για το οδοιπορικό των δύο Fourmont στη Μεσσηνία: την αφήγηση της Ακαδημίας (relation), τις επίσημες αποστολές και την ανέκδοτη αφήγηση του Claude-Louis Fourmont.

Από την επίσημη αλληλογραφία του Fourmont γνωρίζουμε ότι η επίσκεψή του στη Μεσσηνία είχε δύο πρωταρχικούς λόγους. Βασικά, να συνεχίσει την πολύπλευρή του έρευνα στα μοναστήρια για άγνωστους κώδικες και στους αρχαιολογικούς χώρους για επιγραφές και νομίσματα, παράλληλα όμως να προετοιμάσει το δύσκολο και επικίνδυνο ταξίδι του στη Μάνη, έχοντας ως βάση την Καλαμάτα.

ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΝΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Αφού πρώτα πέρασαν από τις αρχαίες Φαρές και διάβηκαν δύο χείμαρρους (Άρις το όνομα του πρώτου), έφθασαν σε ένα σημείο με αλμυρά, αλλά ιαματικά νερά, στα οποία οι κάτοικοι έβρισκαν ανακούφιση από την ελονοσία. Πριν φθάσουν στην Καλαμάτα πέρασαν από μια σειρά από σπηλιές, όπου αντέγραψαν τις επιγραφές που ήταν βαθιά σκαλισμένες στους βράχους. Στην Καλαμάτα διανυκτέρευσαν σε ένα χριστιανικό σπίτι, του sieur Athanase που εκτελούσε χρέη προξένου της Βενετίας. Ο πληθυσμός της Καλαμάτας εκείνη την εποχή ήταν περίπου 2.000 και οι κάτοικοι έκαναν εμπόριο λαδιού.

Ήρθαν να τον προϋπαντήσουν δύο καπεταναίοι και τρεις ηγούμενοι (Βελανιδιάς, Άγιου Ηλία και Άγιου Ιωάννη). Επισκέφθηκαν με συνοδεία οπλοφόρων το Μοναστήρι της Μεταμορφώσεως και τα Κάστρα του Πασσαβά, Ζαρνάτας και Πιντάνου, έφτασαν δε μέχρι τον Κάβο Ματαπά αλλά δεν μπόρεσαν να βρουν σπάνια χειρόγραφα. Επέστρεψαν στην Καλαμάτα και παρέμειναν άλλες τέσσερις μέρες. Στον κατάλογο εξόδων που υπέβαλε ο Fourmont στην επιστροφή του, υπάρχει και το όνομα του γιατρού Παγά, στον οποίο άφησαν φιλοδώρημα γιατί πήγε στη Μάνη και φρόντισε να τους βρει φίλους.

Σε ένα γράμμα σταλμένο από το Λονδίνο στον μεγαλύτερο αδερφό του φανερώνει πόση δυσπιστία έτρεφε για τους Μανιάτες και τους χαρακτηρίζει ως «κάφρους της Πελοποννήσου» και ότι υπήρχε φόβος να μην επιστρέψει.

ΧΑΡΤΕΣ

Με καμάρι βλέπουμε σχεδιασμένη στο κέντρο της Καλαμάτας μια χριστιανική εκκλησία. Είναι περιτριγυρισμένη από σπίτια και δεν θα πρέπει να είναι άλλη από τους Αγίους Αποστόλους. Άλλη μια μεγαλύτερη εκκλησία είναι σημειωμένη κάτω αριστερά, ίσως στην άλλη όχθη του ποταμού που χωρίζει στα δύο την πόλη». (Κωστοπούλου, 1981, σ. 111).

 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Fourmont παραμένει ακόμα και σήμερα ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο, τόσο για την πραγματικά επιστημονική προσφορά του, όσο και για την καταστροφή που επέφερε στα μνημεία. Εναπόκειται στον κάθε ερευνητή ή απλό μελετητή να βγάλει τα συμπεράσματά του.

ΠΗΓΕΣ

Κωστοπούλου. Ε., 1981, «Τοπογραφικοί χάρτες και σχέδια της Μεσσηνίας όπως την είδε ο Abbé Michel Fourmont» στο Μεσσηνιακά Γράμματα, τ. Γ’, σ. 91 – 126

Ρασιάς, B., 2003, Επίτομος ιστορία των Σπαρτιατών, Αθήνα, Ανοιχτή Πόλη

Σιμόπουλος, Κ., 2010, Η λεηλασία και καταστροφή των ελληνικών αρχαιοτήτων, Αθήνα, Πιρόγα

Knight, R. P., 2015, Analytical Essay on the Greek alphabet (1791), London, Cambridge University Press

Stoneman, R., 2004, Land of lost gods: The search for classical Greece, London, Tauris Parke

Shanks, M., 1997, The classical archaeology of Greece: Experiences of the Discipline, London, Routledge

Wikipedia, λήμμα Michel Fourmont

Έρευνα—Επιμέλεια—Μετάφραση:

Ευρυδίκη Εξαρχάκου