Η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή στο Μοριά σχεδιάστηκε, κατά τα πρότυπα της αντίστοιχης Αιγυπτιακής του 1798, με σκοπό να προσφέρει υψηλές υπηρεσίες στις τέχνες και τα γράμματα. Με την εντολή να μην περιορίσουν τις παρατηρήσεις τους στις μύγες και τα χόρτα, αλλά να τις επεκτείνουν στους τόπους και τους ανθρώπους, τα μέλη της Αποστολής ξεκίνησαν για να ιχνηλατήσουν το Μοριά το 1829 (Ρούμπουλα, 2011).
Η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΕΓΚΡΙΝΕΙ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
Με την ανακοίνωση που έκανε στη Δ΄ Εθνοσυνέλευση (Άργος, Ιούλιος 1829) ο κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας, μέσω του γραμματέα της Επικρατείας Ν. Σπηλιάδη, ανέφερε μεταξύ άλλων τα εξής: «Επιτροπή συγκειμένη από λογίους του Επιστημονικού Καταστήματος της Γαλλίας και από μηχανικούς, διωρίσθη να μεταλλεύση την κλασσικήν γην της Ελλάδος, και αυτοί μεν οι άνδρες θέλουσιν ενασχολείσθαι περί την έρευναν των όσα ανάγονται εις την Αρχαιολογίαν, την Γεωγραφίαν, τας Επιστήμας και τας τέχνας. Η Πατρίς μας δε θέλει απολαύσει τους καρπούς των πολυτίμων αυτών ιδρώτων». Η Εθνική Συνέλευση ενέκρινε την πρόταση της κυβέρνησης με το υπ’ αρ. Ι ψήφισμα (Πρωτοψάλτης, 1973, σ. 229).

Χάρτης του νότιου τμήματος της Ελλάδας συνταχθείς υπό Abel Blouet µε βάση τον Χάρτη P. Lapie, για την κατανόηση του ταξιδιού του Τμήματος Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής της Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά, 1831 (Σαϊτάς, 2017, σ. 14-15)
Η αποστολή φτάνει στην Ελλάδα στις 3 Μαρτίου 1829, μετά από 21 ημέρες ταξίδι. Ο Καποδίστριας ειδοποιείται με επιστολή από τον Στρατηγό Maison, που τον καιρό εκείνο έχει στρατοπεδεύσει στη Μεθώνη. Απαντά πάραυτα, εκφράζοντας τη χαρά και την ευγνωμοσύνη του για την πραγματοποίηση της αποστολής.

Απόσπασμα της επιστολής του Maison προς τον Καποδίστρια (Πρωτοψάλτης, 1973, σ. 229)

Απόσπασμα της απάντησης του Καποδίστρια προς τον Maison. (Πρωτοψάλτης, 1973, σ. 231
ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
Η αποστολή περιελάμβανε τρία τμήματα:
Τμήμα των Φυσικών Επιστημών υπό τον Bory de Saint-Vincent, που αντιπροσώπευε την Ακαδημία των Επιστημών,
Τμήμα της Αρχαιολογίας υπό τη διεύθυνση των Dubois (Διευθυντή του Αιγυπτιακού Μουσείου του Παρισιού) και Lenormand, που αντιπροσώπευε την Ακαδημία των Επιγραφών. Στο τμήμα αυτό μετείχε και o, άσημος ακόμα την εποχή εκείνη, μετέπειτα διανοούμενος και πολιτικός, Edgar Quinet,
Τμήμα της Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής υπό τον Blouet, που αντιπροσώπευε την Ακαδημία των Καλών Τεχνών.

Ανακοίνωση της άφιξης της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής, Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. φυλ. 19, 6/3/1829, σ. 74
Παρά τις αντιξοότητες και τις δυσχέρειες που αντιμετώπισε η Αποστολή, ο Bory de Saint-Vincent και οι συνεργάτες του κατάφεραν, από τον Μάρτιο του 1829 και μέχρι τον Ιανουάριο του 1833, να συγκεντρώσουν και να παρουσιάσουν με εκπληκτική συνέπεια και ταχύτητα το προσδοκώμενο υλικό, ανταποκρινόμενοι σε όλα όσα τους ζητήθηκαν από τις γαλλικές αρχές. Τα πορίσματα δημοσιεύτηκαν σε οκτώ τόμους με 2.420 σελίδες και 405 πίνακες. Επίσης, εκδόθηκαν ο πολύ σημαντικός χάρτης που ετοίμασαν οι γεωγράφοι μηχανικοί, ο Ατλας με 140 χαρακτικά-απόψεις τοπίων κι ένα Λεύκωμα με 56 πρωτότυπα σχέδια του ζωγράφου της Αποστολής Prosper Bassuet, το οποίο βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. .
Τμήμα των Φυσικών Επιστημών –ΑΦΗΓΗΣΗ (relation)
Στον πρώτο τόμο της αφήγησης, ο Bory de St-Vincent αναφέρεται με αρκετές λεπτομέρειες στη φράγκικη παρουσία στην περιοχή με τον Οίκο των Βιλλεαρδουίνων (1836, σ. 120-121). Στο δεύτερο τόμο βρίσκουμε πληροφορίες για την αρχαία ονομασία Φαραί και Καλάμαι (σ. 63), ακόμα μια αναφορά στους Βιλλεαρδουίνους, αλλά και πληροφορίες για το πέρασμα των μελών της αποστολής από την πόλη. Μαθαίνουμε λοιπόν πως το Ασπρόχωμα την εποχή εκείνη αριθμούσε 167 οικογένειες και ήταν πλούσιο λόγω της ελαιοπαραγωγής. Η Καλαμάτα έχει περίπου 1.000 κατοίκους και, κατά τον Bory de St-Vincent, είχε γνωρίσει μεγάλη άνθιση τον 18ο αιώνα λόγω της τοπικής βιομηχανίας πρώτων υλών, κυρίως βαμβάκι και μετάξι. Στην πόλη υπάρχουν παζάρι και δύο εκκλησίες, η μία εκ των οποίων εμφανίζει στην πόρτα της το φράγκικο οικόσημο με τον κρίνο. Πρόκειται πιθανώς για τον Άγιο Αθανάσιο Τζάνε, που κατεδαφίστηκε γύρω στο 1913. Ο συγγραφέας αναφέρει μεταξύ άλλων ότι συνάντησε και την κόρη του Μπενάκη. Επ’ευκαιρία μας πληροφορεί ότι η Καλαμάτα έπαιξε ρόλο στα Ορλοφικά και στη κήρυξη της Επανάστασης, αλλά και για τη Μεσσηνιακή Γερουσία.

Απόσπασμα του τόμου Relation. Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Στο τόμο της γεωγραφίας δίδονται οι συντεταγμένες της πόλης της Καλαμάτας (Bory de St-Vincent, σ. 44).

Απόσπασμα του τόμου Géographie. Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
Στον τρίτο τόμο περιγράφεται το πέρασμα από την Καλαμάτα στο δρόμο προς τη Μάνη.
ΓΕΩΛΟΓΙΑ
Στον ομώνυμο τόμο έχουμε περιορισμένες πληροφορίες για είδη πετρωμάτων που απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή της Καλαμάτας (de Bobblay, 1833, σ. 93).

Απόσπασμα του τόμου Géologie. Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ
Οι έρευνες των μελών της Αποστολής, σε συνδυασμό με τη μελέτη αρχαιοελληνικών πηγών (Παυσανίας, Στράβων, Όμηρος) καταλήγουν στην ταύτιση των αρχαίων Φαρών με την πόλη της Καλαμάτας (de Boblaye, 1835, σ. 104-105).

Απόσπασμα του τόμου Recherches historiques sur les ruines de la Morée. Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
ΖΩΟΛΟΓΙΑ
Στον τόμο των Φυσικών Επιστημών, αφιερωμένο στη Ζωολογία, καταγράφονται και εντοπίζονται τα εξής ζώα στην περιοχή της Καλαμάτας (Saint-Hilaire, 1833):

Απόσπασμα του τόμου Géologie. Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
ΒΟΤΑΝΙΚΗ
Η Επιστημονική Αποστολή κατέγραψε συνολικά 1.550 φυτά. Στην Καλαμάτα βρέθηκαν τα εξής (Fauché, 1832):

Απόσπασμα του τόμου Botanique. Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
Τμήμα της Αρχαιολογίας
Το τμήμα αυτό της Αποστολής, με αντικείμενο να ακολουθήσει τα χνάρια του πρώτου αρχαίου περιηγητή Παυσανία, δεν ολοκλήρωσε το έργο του, δεδομένου ότι η πλειοψηφία των μελών του είτε αρρώστησαν, είτε εγκατέλειψαν στη μέση περίπου του ταξιδιού. Τα αποτελέσματα των ερευνών τους δεν εκδόθηκαν ποτέ συλλογικά (μεμονωμένα άτομα ωστόσο εξέδωσαν προσωπικά χρονικά/ταξιδιωτικές εντυπώσεις, βλ. Edgar Quinet). Οι αρχαιολογικές μελέτες εκπονήθηκαν και εκδόθηκαν από το Τμήμα της Αρχιτεκτονικής, στο οποίο εντάχθηκαν τα εναπομείναντα μέλη της ομάδας Αρχαιολογίας.
Τμήμα της Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής
Ο πρώτος τόμος του Τμήματος Αρχιτεκτονικής είναι αφιερωμένος σχεδόν εξ ολοκλήρου στη Μεσσηνία (Ναβαρίνο, Πύλος, Μεθώνη, Κορώνη, Πεταλίδι, Νησί, Ανδρούσσα, Μαυρομάτι, Φραγκοεκκλησιά [Ανδανία], Κυπαρισσία).

Πίνακας περιεχομένων του τόμου Architectures, Sculptures, Inscriptions et Vues du Péloponnèse, des Cyclades et de l’Attique. Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
Μια όμορφη περιγραφή του φυσικού τοπίου της Καλαμάτας βρίσκουμε στο Γ’ τόμο (Blouet, 1838, σ. 49). Πόλη μικρή αλλά καλά χτισμένη, η Καλαμάτα σκιάζεται από φραγκοσυκιές, και ελαιόδεντρα. Το μεσαιωνικό κάστρο κυριαρχεί και υπερασπίζεται την πόλη. Οι κήποι είναι φυτεμένοι με πορτοκαλιές. Υπάρχουν ακόμα τρεις με τέσσερις μικρές αλλά αξιοσημείωτες εκκλησίες, που το αρχιτεκτονικό τους στυλ είναι ανάλογο με τις αναγεννησιακές στην Ιταλία.

Απόσπασμα του τόμου Architectures, Sculptures, Inscriptions et Vues du Péloponnèse, des Cyclades et de l’Attique . Φωτ.: Bibliothèque nationale de France, ψηφιοποιημένο αρχείο
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ 120 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ
Το επιστημονικό ενδιαφέρον γύρω από την Επιστημονική Αποστολή του Μοριά είναι ακόμα και σήμερα έντονο. Στην τελευταία πολυτελή έκδοση Το έργο της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά 1829-1838 Β’ Μέρος Τμήμα Αρχαιολογίας, Τμήμα Αρχιτεκτονικής, Γλυπτικής, Επιγραφών των εκδόσεων Μέλισσα, το μέρος που αφορά στη Μεσσηνία παρουσιάζεται από τη Δρ. Ξένη Αραπογιάννη, Επίτιμη Έφορο Αρχαιοτήτων, διευθύντρια των ανασκαφών της Αρχαίας Θουρίας.

Μεσσηνία. Στοιχεία σχετικά με τα κείμενα, τα οδοιπορικά και την εικονογράφηση του έργου του Τμήματος Αρχιτεκτονικής, Γλυπτικής και Επιγραφών (Αραπογιάννη, 2017, σ. 32). Ψηφιοποιημένο αρχείο
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή αποτελεί την πρώτη προσπάθεια συστηματικής αρχαιολογικής, φυσιογνωστικής και γεωγραφικής επιστημονικής μελέτης και απογραφής του ελληνικού χώρου από ομάδα επιστημόνων. Η χαρτογράφηση και η ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων (ιδιαίτερα του Ναού του Επικούρειου Απόλλωνα, βορειοδυτικά της Φιγαλείας) καταγράφονται ως τα σημαντικότερά της επιτεύγματα. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά παρατηρείται μετατόπιση του ενδιαφέροντος προς τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία, σε μια εποχή που οι αρχαιότητες μονοπωλούσαν τις επιστημονικές αναζητήσεις.
Οι μνημειώδεις εκδόσεις που ακολούθησαν μετά το πέρας της αποστολής, συντέλεσαν στη διατήρηση του φιλελληνικού κλίματος στη Γαλλία και έθεσαν στέρεες βάσεις για τη δημιουργία μιας γόνιμης επιστημονικής και πολιτισμικής διαλεκτικής ανάμεσα στις δύο χώρες.
Ωστόσο, δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε να αναφέρουμε την εξαγωγή αρχαιοτήτων, κυρίως από τον αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας, που έγινε ως «αντάλλαγμα» για τις πολύτιμες υπηρεσίες που προσέφερε η Αποστολή. Ο Πρωτοψάλτης παραθέτει ότι λόγοι «εθνικού συμφέροντος» επέβαλαν στον Καποδίστρια να μην δυσαρεστήσει τη Γαλλική Στρατιωτική Διοίκηση που είχε συμβάλει στην έξωση των Αιγυπτίων από την Πελοπόννησο, ούτε τη Γαλλική Επιστημονική Αποστολή, η οποία, πέραν από το σημαντικό επιστημονικό έργο που επιτέλεσε, είχε ανακουφίσει οικονομικά τους φτωχούς κατοίκους της ελληνικής επαρχίας, προσφέροντάς τους εργασία στις ανασκαφές (1972, σ. 237).
Έτσι, κατά παρέκκλιση του ιη’ άρθρου του Συντάγματος της Τροιζήνας (1827), με ειδικό ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσης, «δίδεται η άδεια εις την Κυβέρνησιν να συγχωρή την εξαγωγήν μόνον των συντριμμάτων των αρχαιοτήτων, και όταν μόνο ζητώνται ως συντελούντα εις τας αρχαιολογικάς έρευνας επιστημονικού τινός καταστήματος οποιασδήποτε Κυβερνήσεως».
Τα αρχαιολογικά ευρήματα φορτώθηκαν σε πολεμικό πλοίο και ταξίδεψαν στη Γαλλία, με τελικό προορισμό το Μουσείο του Λούβρου, όπου εκτίθενται μέχρι σήμερα στο ισόγειο του μουσείου, πτέρυγα Denon, αίθουσα «Ολυμπίας», αίθουσα 4.
ΠΗΓΕΣ
De Boblaye, P., Virlet, T., 1833, Géologie et Minéralogie, t. 2, 2e partie, Paris, Levrault
De Boblaye, P., 1835, Recherches géographiques sur les ruines de la Morée, Paris, Levrault
Blouet, A., 1831, Architectures, Sculptures, Inscriptions et Vues du Péloponnèse, des Cyclades et de l’Attique, t.1, Paris, Librairie de Firmin Didot Frères
Blouet, A., 1838, Architectures, Sculptures, Inscriptions et Vues du Péloponnèse, des Cyclades et l’Attique, t.3, Paris, Librairie de Firmin Didot Frères
Bory de St-Vincent, 1834, Géographie, t. 2, 1e partie, Paris, Levrault
Bory de St- Vincent, 1836, Expédition Scientifique de Morée – Section des Sciences Physiques – Tome 1er « Relation du voyage de la commission scientifique de Morée dans le Péloponnèse, les Cyclades et l’Attique », Paris, Levrault
Bory de St- Vincent, 1837-38, Expédition Scientifique de Morée – Section des Sciences Physiques – Tome 2e « Relation du voyage de la commission scientifique de Morée dans le Péloponnèse, les Cyclades et l’Attique », Paris, Levrault
Faucé, M., 1832, Botanique, t. 3, 2e partie, Paris, Levrault
St-Hilaire, père et fils, 1833, Zoologie, t. 3, 1e partie, Paris, Levrault
Αραπογιάννη, Ξ., «Μεσσηνία» στο Το έργο της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά 1829-1838, Αθήνα, Μέλισσα, σσ. 32-47
Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. φυλ. 19, 6/3/1829
Ρούμπουλα, Δ., «Αποστολή στο Μοριά του 1830» στην Εφημερίδα Έθνος, 07-12-2011.
Πρωτοψάλτης, Ε., «Στοιχεία περί της γαλλικής επιστημονικής αποστολής εις Πελοπόννησον και του έργου αυτής», στο Επιστημονική Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Περίοδος Β’ τομ. 24.1 (1973-1974), σ. 228 – 247
Έρευνα—Επιμέλεια—Μετάφραση:
Νινέτα Σωτηράκη