Από την έκθεση που διοργάνωσαν το 2006 τα ΓΑΚ Μεσσηνίας για τη Ντουάνα της Καλαμάτας, πληροφορούμαστε ότι μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, η Παραλία της Καλαμάτας δεν είχε αναπτυχθεί, όπως άλλωστε και των περισσότερων παραθαλάσσιων ελληνικών πόλεων που δε διέθεταν ακόμη τεχνητό λιμάνι. Η εικόνα της ήταν ενός πρωτόγονου τοπίου: μια απέραντη ερημική ακτή, γεμάτη λίμνες, τέλματα και άναρχη βλάστηση, που διαδέχονταν τα πλούσια περιβόλια στις νότιες παρυφές της πόλης.
Καλαματιανοί έμποροι της δεκαετίας του 1850 διατρανώνουν την αναγκαιότητα ενός λιμανιού για το εμπόριο και τη βιομηχανία της πόλης. Μισό αιώνα αργότερα το λιμάνι της Καλαμάτας θα αποτελεί μια πραγματικότητα και θα προσδώσει στην πόλη το προσωνύμιο της «Μασσαλίας του Μωριά» (Κωνσταντινίδης, 2001, σ. 23).
Ιστιοφόρα στην Παραλία της Καλαμάτας. Στο βάθος διακρίνεται ο λιμενοβραχίονας. Φωτ. Ηλίας Μπιτσάνης, facebook update 30 Ιανουαρίου 2018, άλμπουμ φωτογραφιών «Όταν κατασκευαζόταν το λιμάνι της Καλαμάτας»
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ
1868: έγκριση του σχεδίου της Παραλίας και ίδρυση του Λιμενικού Ταμείου. Προκειμένου να εξασφαλίσει τους απαραίτητους πόρους για την κατασκευή, επέβαλε ειδικούς λιμενικούς φόρους τόσο στα εισαγόμενα, όσο και στα εξαγόμενα προϊόντα.
1872: η Εφορευτική Επιτροπή ανέθεσε τη σύνταξη της σχετικής τεχνικής μελέτης στο Γάλλο Μηχανικό Λιμένων N. Pascal, διευθυντή έργων λιμένων στη Μασσαλία, ο οποίος και σχεδίασε το λιμάνι στη σημερινή του θέση.
Απόσπασμα του βιβλίου Λιμήν Καλαμών, σ. 46
1882: Την κατασκευή του σπουδαίου αυτού έργου υποδομής για την Καλαμάτα ανέλαβε ο εργολάβος Μάτσας. Ο όλος σχεδιασμός και η εκτέλεση του έργου εντάσσονται στη γενικότερη προσπάθεια οικονομικής ανάπτυξης των λιμένων της χώρας. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε και αρχικά κατασκευάστηκε η δεξαμενή και ο λιμενοβραχίονας.
1896: Τα λιμενικά έργα (αντιβραχίονας, κρηπιδώματα κ.ά.) δεν είχαν ολοκληρωθεί.
Για το λόγο αυτό, ο εργολάβος δημοσίων έργων L. Petitmermet ανέλαβε την κατασκευή του αντιβραχίονα μήκους 180 μ., την προέκταση του λιμενοβραχίονα (μόλου) κατά 200 μ., την κατασκευή κρηπιδωμάτων (του παραλιακού, του μόλου και του αρκτικού κρηπιδώματος της δεξαμενής), την εκβάθυνση της δεξαμενής και του λιμανιού μέχρι βάθους 7 μ. κάτω από τη μέση στάθμη της θάλασσας, την κατασκευή τριπλών κλιμάκων και την τοποθέτηση στύλων πρόσδεσης από χυτοσίδηρο, δεστρών και ναύδητων (σημαδούρων).
Βυθοκόρος (drague): ιδιαίτερος τύπος πλοίου, συνηθέστερα πλωτό ναυπήγημα χωρίς δική του πρόωση. Χρησιμοποιείται για εκβαθύνσεις, διανοίξεις, διαπλατύνσεις και γενικά για κατασκευή λιμενικών έργων . Φωτ. Ηλίας Μπιτσάνης, ό.π.
1897: Ολοκληρώθηκε ο αντιβραχίονας και τα κρηπιδώματα από τους μηχανικούς Louis Pe-
titmermet και César Raspini. Οι ίδιοι μηχανικοί ανέλαβαν μερικά χρόνια αργότερα την κατασκευή του λιμανιού του Πειραιά (Archives diplomatiques, 1909, σ. 370).
Φορτωτήρας ή μπίγα, εκ του γαλλικού bigue. Χρησιμοποιείται για φόρτωση-εκφόρτωση-μετακίνηση βαρέων αντικειμένων. Φωτ. Ηλίας Μπιτσάνης, ό.π.
1901: Ξεκινά η κατασκευή του τελωνειακού κτηρίου που αποπερατώθηκε το 1911.
Μια νέα εποχή για την Καλαμάτα
Η άλλοτε υποβαθμισμένη περιοχή της παραλίας γνωρίζει στο εξής μεγάλες δόξες.
Πέρα από τα πλοιάρια που εκτελούσαν καθημερινή συγκοινωνία με τα παράλια της Λακωνίας και της Μεσσηνίας, δεν έλειπαν και τα υπερωκεάνια που μετέφεραν τους νέους στην Αμερική προς αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης. Σύμφωνα με τα διπλωματικά αρχεία της Γαλλίας, το 1906 από τα λιμάνια του Πειραιά και της Καλαμάτας μετανάστευσαν μέσω γαλλικών πλοίων 26.500 άτομα, ενώ το 1907 20.000 άτομα (Archives Diplomatiques, 1909, σ. 370).
Διαφημιστική καταχώριση της εταιρείας «Μεσσαζερή» του έμπορου και προξένου της Γαλλίας στην Καλαμάτα Joseph Keck για μεταναστευτικά ταξίδια στην Νέα Υόρκη διά μέσου Μασσαλίας. Φωτ.: ΓΑΚ Μεσσηνίας, Η Ντουάνα της Καλαμάτας, σ. 12
Τα παραδοσιακά αγροτικά προϊόντα του μεσσηνιακού κάμπου (λάδι, σύκα, σταφίδα, κουκούλια, μετάξι κ.ά) εξάγονταν απ’ ευθείας σε όλα τα σημαντικά εμπορικά κέντρα της εποχής, όπως Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Τεργέστη, Μασσαλία κ.ά.
Φόρτωση κορινθιακής σταφίδας στο λιμάνι της Καλαμάτας. Φωτ. Ηλίας Μπιτσάνης, ό.π.
Ταυτόχρονα όμως αναπτύχθηκαν και οι εισαγωγές πρώτων υλών και βιομηχανικών προϊόντων. Στις αρχές του 1900, η Καλαμάτα αποτελούσε το πέμπτο, κατά σειρά σπουδαιότητας, λιμάνι της χώρας μετά τον Πειραιά, το Κατάκολο, την Πάτρα και τη Σύρο.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1911, το λιμάνι της Καλαμάτας ενέπνευσε τον μεγάλο ζωγράφο Κωνσταντίνο Παρθένη που φιλοτέχνησε τον ομώνυμο πίνακα.
Κωνσταντίνος Παρθένης, Το λιμάνι της Καλαμάτας, 1911, λάδι σε μουσαμά. Φωτ.: Εθνική Πινακοθήκη
ΠΗΓΕΣ
Αγνώστου, 1886, Λιμήν Καλαμών, Καλαμάτα, Τύποις Μ. Πολυμενάκη
Εθνική Πινακοθήκη, διαθέσιμη στο http://www.nationalgallery.gr, προσπελάστηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2018
Κωνσταντινίδης, Κ. Α., «Το λιμάνι της Καλαμάτας» στο ένθετο Καθημερινή Επτά Ημέρες: ΚΑΛΑΜΑΤΑ, 18/11/2001, σ. 22-23
Μηλίτση—Νίκα, Α., Θεοφιλοπούλου-Στεφανούρη, Χ., 2006, Η Ντουάνα της Καλαμάτας 1830—1930 από τις πηγές των ΓΑΚ Αρχείων Ν. Μεσσηνίας, Καλαμάτα, ΥΠΕΠΘ-ΓΑΚ Μεσσηνίας
Μπιτσάνης, Η., 2018, facebook update 30 Ιανουαρίου 2018, άλμπουμ φωτογραφιών «Όταν κατασκευαζόταν το λιμάνι της Καλαμάτας», διαθέσιμο στο https://www.facebook.com/ilias.
bitsanis.96/media_set?set=a.94291333253 2060.1073741908.100004402060540&type=3, προσπελάστηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2018
Μπιτσάνης, Η., «Ματιές στην τοπική ιστορία: Το λιμάνι και η ιστορία της παραλιακής Καλαμάτας», στην ηλεκτρονική έκδοση της Εφημερίδας Ελευθερία, 17-11-2012
Archives diplomatiques, 1909, 49e année, t. 112, vol IV, Paris, Librairie ancienne H. Champion
Έρευνα—Επιμέλεια—Μετάφραση:
Μαρία—Ελένη Δημάκου