Η ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΙΛΛΕΑΡΔΟΥΙΝΩΝ

«Από όλα τα μέρη της Πελοποννήσου, τα οποία επάτησεν ο πούς των Φράγκων κατακτητών, η Μεσσηνιακή πεδιάς, η Μακαρία των αρχαίων, και ο τόπος της Καλαμάτας εγοήτευσαν αυτούς περισσότερον. (….) Είδον, λέγει ο χρονογράφος εις την απέριττον γλώσσαν του, (οι Φράγκοι) τον τόπον έμνοστον, απλήν, χαριτωμένον, – τους κάμπους γαρ και τα νερά, το πλήθος λιβαδίων» (Αδαμαντίου, 1969, σ. 153).

Ο Βuchon θεωρεί τους Βιλλεαρδουίνους «διαδόχους» του βασιλιά Νέστορα (1843, σ. 33).

Ο ΓΟΔΕΦΡΕΙΔΟΣ ΒΙΛΛΕΑΡΔΟΥΙΝΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΤΗΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ο Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος ο 1^ος γεννήθηκε στο κάστρο του Villehardouin, 30 χλμ περίπου ανατολικά από την πόλη Troyes, κοντά στο Παρίσι. Ήταν ανιψιός του Γοδεφρείδου Βιλλεαρδουίνου, σταυροφόρου και χρονικογράφου. Επιστρέφοντας το 1204 από την Δ’ Σταυροφορία, στην οποία είχε ξεκινήσει να συμμετάσχει ως ιππότης – σταυροφόρος, χωρίς όμως να φτάσει ποτέ, κατέφυγε στη Μεθώνη για να γλιτώσει από καταιγίδα. Συνεργάστηκε με τον άρχοντα της Κορώνης, Ιωάννη Καντακουζηνό για να κατακτήσουν την Πελοπόννησο. Συναντώντας πενιχρή αντίσταση, επιτυγχάνουν εύκολα το στόχο τους και ο Γοδεφρείδος γίνεται κύριος των δυτικών παραλίων της Μεσσηνίας, της Ηλείας και της Πάτρας.

Ο γιός του Καντακουζηνού, Μιχαήλ, στρέφεται εναντίον του Γοδεφρείδου και τότε εκείνος συμμαχεί με τον Γουλιέλμο Σαμπλίτη, υπό την ηγεμονία του Βονιφάτιου του Μονφερά. Καταλαμβάνουν εύκολα όλη την Πελοπόννησο και ο Γοδεφρείδος λαμβάνει, ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες του, το τιμάριο της Καλαμάτας (Καλαμάτα, Κορώνη).

Μετά το θάνατο του Σαμπλίτη, απαλλάσσεται από τους κληρονόμους του και αναγνωρίζεται από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ’ ως Πρίγκιπας της Αχαΐας. Εδραιώνει την κυριαρχία του στην περιοχή και διευρύνει τις κατακτήσεις του με άλλες μεγάλες πόλεις της Πελοποννήσου (Σπάρτη, Ναύπλιο, κ.ά.). Τον διαδέχεται ο πρωτότοκος γιος του, Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος ο Β’.

Για την ιστορία της κατάκτησης της Καλαμάτας από τους Φράγκους μας πληροφορεί ο Α. Αδαμαντίου (1969, σ. 153):

«Τον ωραίον τούτον τόπον κατέστησαν οι Φράγκοι διαμονήν αγαπητήν. Ότε ο πρώτος κατακτητής του Μορέως ο Γουλιέλμος Σαμπλίτης έφευγε για την Γαλλίαν, έκαμεν εις τους άρχοντας του «την μερισίαν του τόπου», έδωκε του καθενός σύμφωνα με την περιουσίαν και με τους πολεμιστάς, τους οποίους είχεν.  (..…) Μίαν των δώδεκα τούτων βαρωνιών απετέλει η Καλαμάτα, την πολυτιμοτέραν βεβαίως, αφού αύτη εδόθη ως τιμάριον εις τους Βιλλαρδουίνους, τους ύστερον πρίγκιπας του Μορέως. Και τότε ήρχισαν ο καθείς βαρώνος, «αυθέντης» να κτίζη εις τον τόπον του «κάστρα και δυναμάρια (….).

Το κάστρον της Καλαμάτας το έκτισε βεβαίως ο Γοδοφρείδος Βιλλαρδουίνος ο πρώτος πρίγκιψ του Μορέως (…). Εις το κάστρον τούτο εγεννήθη ο μέγας πρίγκιψ του Μορέως, ο Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος, υιός δευτερότοκος του Γοδοφρείδου και τρίτος πρίγκιψ του πριγκιπάτου της Αχαΐας. Εις το κάστρον της Καλαμάτας εγεννήθη ο Γουλιέλμος και ως εκ τούτου ελέγετο «ντε Καλαμάτας», διότι, όπως λέγει ο χρονογράφος «εγεννήθηκεν εκεί εν κάστρω Καλαμάτας».

Ο ΓΟΥΛΙΕΛΜΟΣ ΒΙΛΛΕΑΡΔΟΥΙΝΟΣ Ο «ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ»

Αδελφός του άτεκνου Γοδεφρείδου Β’, πρίγκιπα του Μορέως, τον οποίο διαδέχτηκε, γεννήθηκε το 1245 στο Κάστρο της Καλαμάτας, γι’ αυτό λεγόταν και «Καλαμάτας». Το γεγονός ότι ήταν ο πρώτος από την οικογένεια του που γεννήθηκε σε ελληνικό έδαφος και ανατράφηκε σε ελληνικό περιβάλλον αναμφισβήτητα τον επηρέασε. Μιλούσε την ελληνική γλώσσα με την ίδια ευχέρεια που μιλούσε τη γαλλική.

Όλη τη νεανική του ηλικία την έζησε στην Καλαμάτα. Όταν ανέλαβε, υπέταξε τη Μονεμβασιά, οργάνωσε καλύτερα την υποταγή των Μανιατών, έκτισε ακόμη τα Κάστρα Μυστρά, Μά­νης και Λεύκτρου και μετέφερε την αυλή του στη Σπάρτη, χωρίς να πάψει να τιμάει την Καλαμάτα, όπου εκείνο τον καιρό ήκμαζε γαλλική παροικία από λαμπρές γαλλικές οικογένειες.

Κατά τον Buchon, «οι φεουδάρχες οι οποίοι είχαν γεννηθεί όπως ο Γουλιέλμος στην Ελλάδα, ενώ διατηρούσαν τα ήθη, τα έθιμα  και την γλώσσα της πατρίδας τους, άρχισαν να ταυτίζονται με το κατακτημένο έθνος που με την σειρά του υιοθέτησε τις συνήθειες, ακόμη και την γλώσσα των κατακτητών».

ΟΙ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΟΥΛΙΕΛΜΟ ΒΙΛΛΕΑΡΔΟΥΙΝΟ

Διαδεδομένη είναι η εντύπωση που σχηματίζουν οι Γάλλοι περιηγητές του 19ου αιώνα, κατά την επίσκεψη τους στην Καλαμάτα, ότι «η πόλη είναι φράγκικη με ελληνικό όνομα» όπως γράφει ο Antoine de Latour (1847, σ. 210). Ο Buchon βρίσκει ότι η Καλαμάτα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αφού αναφέρει πόσο αγαπούσε τη γενέθλια πόλη του ο Γουλιέλμος και ότι ζούσε συχνά σέ αυτή, περιγράφει τα, κατά τη γνώμη του, σημάδια από την παρουσία των σταυροφόρων και υπερβάλλοντας από τον ενθουσιασμό του, θεωρεί ότι «η Καλαμάτα είναι ακόμη όπως την εποχή των Βιλλεαρδουίνων, η κυριότερη πόλη του Μοριά, αυτή που θυμίζει περισσότερο τις ευρωπαϊκές συνήθειες» (1846, σ. 445).

Ο φυσιοδίφης, επικεφαλής τον τμήματος Φυσικών Επιστημών της Γαλλικής Αποστολής, Bory de Saίnt-Vίncent κάνει λόγο για δυο σπουδαίες εκκλησίες που προσέλκυσαν την προσοχή του. Η μία ταυτίζεται με τους Αγίους Αποστόλους, η  δεύτερη «είναι κτισμένη σε έναν από τους δρόμους της άνω πόλεως, μία πλευρά τής οποίας  θα μπορούσε να αναχθεί  στην βασιλεία του Βιλλεαρδουίνου του Καλαμάτη…» (σ. 121).

Η συγκινητικότερη όμως μαρτυρία του πόσο συνδεδεμένος υπήρξε ο Γουλιέλμος με την πατρίδα του υπάρχει στο Χρονικό του Μορέως (2005, σ. 313-314).

«Ὡς ἔν᾿ τὸ πρᾶγμα φυσικὸν στὸ γένος τῶν ἀνθρώπων κι ὅσοι γεννοῦνται γεύγονται θάνατον κι ἀποθνήσκουν, ἦλθεν τοῦ πρίγκιπος καιρός, τὸ ἐχρεώστει, νὰ ἀποθάνῃ, ν᾿ ἀπέλθῃ εἰς τὸν παράδεισον καὶ νὰ διαβῇ ἐκ τὸν κόσμον».

«Καταπαντοῦθε ἀπέστειλε νὰ ἔλθουν οἱ φλαμουριάροι, οἱ ἀρχιερεῖς κ᾿ οἱ φρόνιμοι ὅλου τοῦ πριγκιπάτου· ἐκεῖσε ἐκατέπεσεν εἰς ζάλην τοῦ θανάτου…»

Ο πρίγκιπας αρρώστησε και πέθανε στο κάστρο της Καλαμάτας, εκεί  όπου γεννήθηκε, την 1^η Μαΐου του 1278.

ΙΣΑΒΕΛΛΑ ΒΙΛΛΕΑΡΔΟΥΙΝΗ

Η Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνη, γνωστή και ως Ιζαμπώ ή Ζαμπέα, όπως την αναφέρει το Χρονικόν του Μορέως, γεννήθηκε γύρω στο 1260 στην Καλαμάτα, πέθανε το 1311 ή 1312. Ήταν η μεγαλύτερη κόρη του πρίγκιπα της Αχαΐας Γουλιέλμου Β΄ Βιλλεαρδουίνου και κληρονόμησε το φέουδο της Καλαμάτας.

«Ἐν τούτῳ παύομαι ἀπ᾿ ἐδῶ νὰ λέγω κι ἀφηγοῦμαι δι᾿ ἐκεῖνον τὸν μισὶρ Ντζεφρὲ καὶ τὴν κληρονομίαν του καὶ θέλω νὰ σὲ ἀφηγηθῶ, νὰ γράψω καὶ νὰ λέγω διὰ τὴν μακάριαν Ζαμπέαν (ὅπου ἦτον θυγατέρα  ἐκείνου τοῦ μακαριστοῦ τοῦ πρίγκιπα Γυλιάμου, ὅπερ τὴν ἐλέγασιν ἐκεῖνες τὲς ἡμέρες κ᾿ ἐκράζαν κι ὠνομάζασιν ἡ Κυρὰ τοῦ Μορέως), τὸ πῶς τὴν ἤφερεν ὁ Θεὸς κ᾿ ἐστράφη στὸ ἰγονικόν της κ᾿ ἐγένετον πριγκίπισσα ὅλης τῆς Ἀχαΐας» (Χρονικό του Μορέως, σ. 343).

Με τη συνθήκη του Βιτέρμπο (Ιταλία, 1267) το πριγκιπάτο (και η Καλαμάτα) είχαν περιέλθει στην κατοχή του γαλλικής καταγωγής βασιλιά της Νεαπόλεως και Σικελίας Καρόλου Α’. Η Ισαβέλλα, πριν το θάνατο του πατέρα της, είχε παντρευτεί τον ασθενικό γιο του Καρόλου Α’ που πέθανε σύντομα. Δεν της δόθηκε όμως η κυριότητα της Πελοποννήσου και ο Κάρολος Α’ την κρατούσε απομονωμένη στη Νεάπολη, ενώ διοικούσε την περιοχή με πληρεξούσιους (βάιλους).

Η ακαταστασία όμως που επικράτησε, ανάγκασε τους Γάλλους βαρόνους να ζητήσουν την παραχώρηση της διοίκησης στην Ισαβέλλα. Ο Κάρολος παραχώρησε το πριγκιπάτο στο δεύτερο σύζυγο της Ισαβέλλας, τον πρίγκιπα Φλωρέντιο ντ’ Αινώ. Εγκαταστάθηκαν στην Ανδραβίδα και κατά τη διάρκεια της εξουσίας τους, το 1293, οι Σλάβοι από τη Γιάννιτσα κατέλαβαν το κάστρο της Καλαμάτας στο όνομα του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’. Κατά τις διαπραγματεύσεις για την επανάκτηση του κάστρου έμεναν στο μικρό κάστρο του Νησιού (Μεσσήνη).

Τελικά ο πρωτονοτάριος Γεώργιος Σγουρομάλλης γέλασε τους Σλάβους, καθώς το παρέλαβε δήθεν για λογαριασμό του αυτοκράτορα και το παρέδωσε στους ανθρώπους του Φλωρέντιου.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΒΙΛΛΕΑΡΔΟΥΙΝΩΝ ΣΤΟ ΜΟΡΙΑ

Ο Φλωρέντιος πέθανε ξαφνικά το 1297 και η Ισαβέλλα έμεινε μοναδική ηγεμόνας του Μοριά. Απογοητευμένη, άφησε τη διοίκηση στους πληρεξούσιους, πάντρεψε την κόρη της Ματθίλδη με το Γάλλο Γκυ Β’ Ντε λα Ρος και της έδωσε για προίκα την Καλαμάτα, η οποία περιήλθε έτσι στο Δουκάτο.

Η Πριγκηπέσα Ιζαμπώ, το γνωστό μυθιστόρημα του Άγγελου Τερζάκη, αναφέρεται στην Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνη.

 

ΠΗΓΕΣ

Άγνωστος, Καλονάρος, Π. (επιμέλεια), Αποστολίδης, Ρ. (εισαγωγή), 2005, Το χρονικόν του Μορέως: Το ελληνικόν κείμενον κατά τον κώδικα της Κοπεγχάγης μετά συμπληρώσεων και παραλλαγών εκ του παρισινού,  Αθήνα, Εκάτη

Αδαμαντίου, Α., «Η Καλαμάτα των Βιλλαρδουίνων» στο Μεσσηνιακά Β΄ 1969-1970, σσ.153-157 Αθήνα, Γιαννίκος

Αλμπάνη, Β., « Ο Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος και η Καλαμάτα» στο Πρακτικά Δ΄ Τοπικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών, 2014,  Αθήνα, Ανάτυπο

Μπιτσάνης, Η., 2007, Μαθήματα ιστορίας στους δρόμους της Καλαμάτας, Καλαμάτα, χ.ε.

Προσωπικό αρχείο Δημήτριου Ζέρβα

Buchon, J.-A., 1843, La Grèce continentale et la Morée, voyage, séjour et études historiques en 1840 et 1841, Paris, Béthune et Plon

de Latour, A., 1847, Voyage de S.A.R. Monseigneur Le Duc de Montpensier A Tunis, En Egypte, En Turquie et En Grèce, Paris, Arthus Bertrand

Νομίσματα των Σταυροφοριών, διαθέσιμο στο http://www.monnaiesdescroisades.fr, προσπελάστηκε στις 8-12-2018

Schlumberger, G., 1898, Sceaux des feudataires et du clergé de l’Empire latin de Constantinople, Caen, Henri Delesques

Wikipedia, λήμματα «Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος» & «Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνη»

Έρευνα—Επιμέλεια—Μετάφραση:

Κάλλια Ταβουλάρη